03008025
كلية العلوم الانسانية
اللغة التركية
عراقی
Turkish language and Literature من Van Yüzüncü Yıl University
Turkish Language and Literature من University of Zakho
جميع روابط التواصل والبحوث
Semantic Shift and Phonological Features of Words Borrowed from Kurdish to Turkish
2024-02-21
This study aims to examine the key issues encountered in teaching Turkish as a foreign... See more
Söz Dizimi Çalışması
2019یێ گرنگە. ب کورتی، ل ڤێرێ لێکوڵین ل سەر وێ یەکێ دهێتە کرن کا چەوا فاکتۆرێن چانـدی، جڤاکی و ژینگەهی کاردکەنە سەر گەشەکرن و پێشڤەچوونا مێشکێ مرۆڤی و ل سەر تەوەرێ زانینا وی. مرۆڤ ژ دەمێ زارۆکیێ ڤە، د ناڤا چاند و جڤاکێ دا زمان، رەفتار، رێبازێن چارەسەرکرنا ئاریشەیان و زانینا جیهانێ فێردبیت؛ هەروەسا د ناڤ جڤاکێ دا فێری هەڤکاری، هەڤسۆزی و رێکخستنا هەستێن خوە دکەت. یا گرنگ ئەڤەیە کو نرخێن جڤاکی، باوەرێن جڤاکی و شێوازێ پەروەردەکرنا دایک و بابان چەوا رێ ل بەر شێوازێ بیرکرن و بڕیاردانێ ڤەدکەت، و ئەڤ بابەتە دبینیت کو هەمی شیانێن عەقلی و کەسایەتی یێن مرۆڤی نە تەنێ ب فاکتۆرێن بایۆلۆژی ڤە گرێداینە، بەلکو ب فێربوونا وان ژ ژینگەهـ و چاندا جڤاکی ڤە ژی دهێنە پێکئینان.
2021A workshop conducted by the English Department, focusing on the challenges students face when learning Turkish as a foreign language.
2024PEDAGOGICAL TRAIING AND ACADEMIC DEVELOPMENT
2023ENGLISH LANGUAGE
2020Tömer
2017پێشگوتن ب درێژاهییا مێژوویێ، روودانێن مەزن چێبووینە یێن کو باندۆر ل سەر دەمێ خۆ و سەدسالێن پشتی خۆ کرینە، ژ چەندین ئالیڤە. لێ سەرەڕای ڤێ چەندێ، گەلەک ژ ڤان پێشڤەچوونان ل جهـ واری (مەحەلی) ماینە و ب رادەیەکێ نەبووینە کو کاریگەریێ ل سەر هەمی مرۆڤایەتیێ بکەن. ڤان روودانان گوهۆڕینێن ریشەیی و گرنگ نەئیناینە د ژیانا رۆژانە یا مرۆڤایەتیێ و نێرینێن جیهانی و ژیانا دەولەتێ دا. لێ سەدسالا 18ێ، ب درێژاهییا مێژوویا جیهانێ، جهەکێ جودا و تایبەت هەبویە. گوهۆڕین و پێشڤەچوونێن ل سەدسالا 18ێ چێبووین، ب شێوەیەکێ کویر کاریگەری ل سەر دەمێ خۆ و دەمێن پشتی خۆ ژی کریە و تایبەتمەندیا گشتگیر یا هەی، نە بتنێ یا مەحەلی. راستی ئەوە کو ڕەگێن ڤان پێشڤەچوونان دزڤڕنەڤە سەر جۆتەکا بیرێن مرۆڤپەروەریێ (هۆمانیزم) یێن ژ سەدسالا 14ێ دەستپێکرین، و ل سەر ڤێ چەندێ هاتنە بەردەوامی دان ب بزاڤێن رێنێسانس و ریفۆرم یێن کو رەنگڤەدانێن ڤان بیران بوون ل سەر هونەری و ئایینی. د دوماهییا سەدسالا 15ێ دا، دۆزینێن جوگرافی یێن دەستپێکرین، بوونە ئەگەرێ ڤەژینەکا بازرگانی و ئابووری ل ئوروپایێ و بڤی رەنگی بوونە وەسیلە کو ڕیفۆرمەک ژی د بیاڤێ ئابووری دا دروست ببیت. ئەڤە سەدسالا 18ێ یە، کو د مێژوویا مرۆڤایەتیێ یا ب هەزاران سالان دا، سەدسالا گوهۆڕینا شێوازێ ژیانا نەریتینە (کلاسیکی). سەدسالا دەربازبوونێیە بۆ رێک و پێکا ژیانەکا نوو، پشتی کۆمبوونا مێژوویی یا مەزن. ژبەر ڤێ چەندێ، مە ناڤێ ڤێ سەدسالێ کریە سەدسالا شکەستنێ یان دەربازبوونێ. کارەکتەرێ ڤێ سەدسالێ دووالی یە (ژ هەردوو ئالیانە): کەڤن و نوو ل گەل ئێکن. ژ ئالیێ زانستی ڤە، راسیۆنالیزم (عەقلانیەت) و پۆزەتیڤیزم هاتینە پێشێ. بیاڤێن چالاکیێن ئابووری فراوان بووینە و قەبارەیێ بازرگانیێ زێدە بوویە. ئابوورێ کاڵا (عەینی) جهێ خۆ دایە ئابوورێ نەقدی (پارەیی). بۆ دەولەتا عوسمانی (عوسمانلی)، نەدبوو کو کاریگەرییا ڤان هەمی پێشڤەچوونان ل سەر نەبیت. ب راستی ژی، سیستەمێ کلاسیکی یێ میری یێ عوسمانی کو ل سەر بنەجهێن تیمارێ راوەستیا بوو، نەدشییا چەرخێ ئابووری و سیاسی-بیروکراتیکی یێ ڤێ سەدسالێ ب زڤڕینیت. ئەو رێک و پێکا ئابووری یا کلاسیکی، هەتا سەدسالا 16ێ، دشییا بەرسڤا پێدڤیێن سەربازی و سیاسی یێن سیستەمێ عوسمانی بدەت یێ کو ل سەر ئاستێ دەولەتەکا مەحەلی بوو. لێ ژ چارەکا ئێکێ یا سەدسالا 16ێ وەرە، دەستهەلاتا عوسمانی د دەمەکێ کورت دا بەڵاڤ بوو بۆ ناڤەراستا رۆژهەلاتا ناڤین، دەریایا ناڤین (مەدیترانە)، قەفقاسیا و ئوروپا. ب راستی ژی، هەر ژ ناڤەراستا سەدسالا 16ێ وەرە، ڤی سیستەمی نەدشییا بەرسڤا پێدڤیێن دەولەتەکا ب ڤی قەبارەی بدەت، و دەورێ خۆ ب دوماهی ئینابوو. مە ژکەڤن وەرە گۆڕینا رێک و پێکی هەر وەکو گۆڕینا سیستەمێ تیمارێ هەژمارت. لێ ب راستی، نە گۆڕین د سیستەمێ تیمارێ دا بوو، بەڵکو کێمبوونا شیانان بوو. دەولەتێ، ژ سالا 1585 وەرە و ب درێژاهییا هەمی سەدسالا 17ێ، هەردەم ب رێکا ڤەهاندنا (کێمکرنا) بەهایێ دراڤی (ئاقچە) هەول ددا کێمبوونا شیانێن ڤی سیستەمی چارەسەر بکەت. ڤێ رێیێ بکار دئینا بۆ چارەسەرکرنا نەبوونا نەقدی. د دوماهیێ دا، ل سالا 1688ێ، ژبەر کو بەهایێ ئاقچەی گەلەک کێم ببوو و نەدشییا بهێتە کێمکرن، دەربازبوون ب سەر سیستەمەکێ پارەیێ نوو کریە، کو ل سەر بنەجهێن قرووش-پارەی بوو. ئێکەم نیشانێن جیاوازیێ ژ دەمێ کلاسیکی، هەر ئەو دەربازبوون ژ ئاقچەی بۆ قرووشی بوو. قۆناغا دووێ یا دەربازبوونێ ب سەر ئابوورێ نەقدی (پارەی) فەرمانا ناڤدار یا سالا 1695ێ یە. ب ڤێ فەرمانێ، موقاتەعەیێن کو ژ سەدسالان وەرە د ستاتوویێ میری (دەولەتی) دا بوون، هاتنە فرۆتن ب رێبازا مەلیکانە. ژ بەر بارێ دارایی یێ گران یێ کو ژ شەرێن عوسمانی-نەمساوی (ئەڤیستری) یێن ژ سالا 1683 وەرە بەردەوام بووین هاتبوو، و ژ بەر وێ ئارامییا دەستکرد یا فرۆتنا مەلیکانەیێ د خەزینەیێ دا چێکری، ل سالا 1702ێ دەست ب فرۆتنا ئەردێن میری ژی کریە ب رێبازا مەلیکانە. ئەڤە سێیەم قۆناغە یا جیاوازیێ ژ دەمێ کلاسیکی چێدکەت. لێ وەسایە، دشێین بێژین کو دوماهییا دەمێ کلاسیکی یێ عوسمانی ل دوماهییا سەدسالا 17ێ یان ژی ل دەستپێکا سەدسالا 18ێ بوو. جوداهییەکا دی، ئەم ل ڤێ باوەریێ نە کو ئەگەر رێبازا مەلیکانەیێ وەکو ئێکەم تایبەتکرن (خوسووسەتکرن) د مێژوویا خوە دا ب هەژمێرین، ئەم چ خەلەتیێ ناکەین. ئەم ل ڤێرێ ناکەینە گەنگەشە ل سەر ئەنجامێن وێ یێن ئابووری و جڤاکی. لێ تەنێ ئەڤەندە بێژین کو، ئەو پاشماوەیێن فێئۆدالی یێن کو هەتا رۆژا مە یا ئەڤرۆ بەردەوام بووینە، مێراتییا ڤی دەمی نە. هەر ئێک ژ زانایێن ئەکادیمی ژی ئاگەهدارە ل سەر کێمیا لێکۆلینێن ل سەر سەدسالا 18ێ هاتینە کرن، یا کو سەدسالەکا گوهۆڕینێن گرنگ بوو د مێژوویا مە دا. ئەم ل ڤێ باوەریێ نە کو پەرتووکا ب ناڤێ "دابەشکرنا ئیداری یا دەولەتا عوسمانی د چارەکا ئێکێ یا سەدسالا 18ێ دا - تەڤجیهکرنا ویلایەت و سەنجەقان" ژ نڤێسەریێ د. ئۆرهان کلیچ، دێ کێماسیەکا گرنگ ژێبەت، ژبەر کو ئەو گوهۆڕین و جێبەجێکرنێن مە بەحس کرین ژ ژێدەرێن سەرەکی و یێن دەستێ ئێکێ ددەت. ئەم پیرۆزباهیێ لێ دکەین و داخازا بەردەوامییا سەرکەفتنێن وی ژێ دکەین.
2026د ظيَ ذيانيَ دا هةر ئيَكي هيَلينةك يا هةي, يا مة ذي ضالة. ئةم ضاظيَن خوَ ل ضاليَ ظةدكةين. دوماهيك هةناسا خوَ ل ضاليَ دهلكيَشين. ل هةردةميَ ئاريشة بومة دروست دبن ئةم خوَ ل ضاليَ دبينين. ئةطةر ئةم نياسيَن ئيَك نةبين ذي... ئةم ئيَك و دوو دنياسين. هزردكةن ضال يا ل ئيستةنبوليَ. بةليَ ثا نزانن, ئيستةنبول يا دضاليَ دا.
2023فێربونا هەر زمانەکێ بیانی گرنگییەکا مەزن و ب مفا یاهەی ل سەرمێشکێ هەر مڕۆڤەکی ل دیڤ ڤەکۆلینێن چەرخێ بیست و ئێکێ، وەك؛ پێشڤەچون و مەزنبونا بنگەهێن زمانی دناڤ مێشکێ مرۆڤیدا و بهێزبونا هزر و بیران و بیرتیژیێ و ... هتد. ژبلی زمانێ شرینێ دایکێ زمانێ کوردی، بێگۆمان فێربونا هەر زمانەکێ بیانی گرنگییە کا مەزن و تایبەت هەیە. زمانێ تورکی ژی ئێك ژ زمانێن گەلەك گرنگه و پێدڤییه هەر تاکەکێ کوردپێزانینێن باش ل سەر هەبن و فێرببیت؛ ئێك ژ وان ئەگەرێن هەرە گرنگ تورکیا وەلاتەکێ جیرانە و ب دڕێژییا ٨٠٠ سالایە مە هەردو لایان پەیوەندی یێن جودا دگەل ئێك هەنە، ژوانا پەیوەندی یێن جیرانی، مێژویی، جڤاکی، سیاسی، ئابوری. هەروەسان سەرەدانا نەخوشان بو نەخۆشخانێن تورکیا بمەرەما چارەسەریێ، سەرەدانێن بازرگانی، گەشتکرنا گەشتیارێن کوردب ڕێژەکا گەلەك و بەردەوام بو وەلاتێ ناڤبری ژ بو حەزا نیاسینا کولتور و زمانە کێ نوی. کا چاوان زمانێ کوردی و زمانێن بیانی دیالێکت و دەڤۆکێن جیاواز هەنە، دزمانێ تورکی ژی ئێك ژ زمانێن زەنگینە ژ لایێ هەبونا دەڤوك و دیالێکتاڤە، بونموونە گەلەك جیاوازی دناڤبەرا دەڤۆکێ دیاربەکر و ئیستەنبولێ یان ترابزون و وانێدا هەیە هەر وەکی دناڤبەرا هەولێر و زاخۆ یان شێلادزێ و ئاکرێدا هەی، دگەل ڤێ چەندێ بێ گومان جیاوازی یێن دەنگ و نڤێسینێ ژی دزمانێ کوردی و تورکی ژی دا هەنە، هەروەسان گەلەك کارتێکرنا زمانێ عەرەبی و فارسی ژی ل سەر زمانێ تورکی هەیە ب تایبەتی ل سەردەمێ ئیمپراتورییا ئوسمانی. بەلێ زمانێ فەرمی یێ دەولەتا تورکیا کو ل دام و دەزگەهێن میری کارپێ دهێتەکرن دەڤوکێ ئیستەنبولێ یە. سەرەرای زمانێ کوردی ژی هەتا نوکە ب ئێکجاری ژبن کارتێکرنا زمانێن عەرەبی، فارسی و تورکی رزگار نەبویە. بەلێ زمانێ کوردی (کرمانجی) هەر ژ سەردەمێ ئوسمانیان رۆلەکێ مەزن و بەرچاڤ ب خوەڤە دیتییە ب تایبەتی ل سەدێ (١٦ - ١٧) دچارچوڤێ ئیمپراتورییا ئوسمانی و میرنشینێن کوردی دا ب تایبەتی لسەردەمێ میرنشینا بوتان سەنگا خوە هەبویە، هوزانڤانێن ناڤدار (مەلایێ جزیری، فەقیێ تەیران، مەلایێ باتەیی، ئەحمەدێ خانی) نموونە یێن ڤی سەردەمینە و شیاینە ب بەرهەمێن خوە زمانێ کوردی زەنگین بکەن و پێشڤە ببەن و ببنە نینەرێن ڤی زمانی و هەتا نوکەژی پێکولێن نڤێسەر و وەرگێر و دەزگەهێن راگەهاندنێ ... هتدژبو نەهێلانا پەیڤێن بیانی دزمانێ کوردیدا دبەردەوامن. هەر وەکی نڤێسەرێن مەزن و ب ناڤ و دەنگێن کوردیێن سەردەمێن جودا جودا خزمەتا زمانێ کوردی کری، ل سەر هەر تاکەکێ کوردژی یا پێدڤییە خوە ب نینەر و بەرپرس ب زانیت و پێکولا خزمەتا زمانێ دایکێ (زمانێ کوردی) بکەت. ژ بەر ڤان ئەگەرا مە ب فەر زانی شرۆڤەکرنا زمانێ تورکی ب زمانێ کوردی بهێتە کرن، داکو ببیتە رێخوشکەرەك بو هەر تاکەکێ کوردیێ حەزا فێربونا زمانێ تورکی ل دەڤ هەبیت و ب رێکا ڤی زمانی بشێت سیاسەت، کولتور و داب و نەرێتێن وەلاتێ تورکیا بزانیت و دبوارێن جودا جودا یێن سیاسی، بازرگانی، گەشت و گوزاری و .. هتددا خزمەتا گەل و وەلاتێ خو بکەت. ئەڤ پەرتوکه ژبو فێربوونا زمانێ تورکی هاتییه درستکرن، کو ژ سیستەمەکێ فێرکرنێ یێ سیستەماتیك و بساناهی پێك دهێت. هەروەسان بابەتێن جیاوازیا ئەلفابێ یا تورکی بو کوردی و پێهنگاڤ ل دیڤ پێهنگاڤێ بابەتێن جودا جودا یێن بەراوردیا هەردو زمانان، بابەتێن ڕێزمانی، بکارئینانا رستان، فه رهەنگ، ئاخڤتن، زەنگینییا پەیڤان وەك پەیڤێن دژواتا و هەڤ واتا، ناڤ و جهناڤ، نەرێکرن، هەڤالناڤ و هەڤالکار، گوتنێن مەزنان و هه روەسان نموونەکرنا هەمی بابەتان ب شێوەیەکێ ڕۆهن و بەرفرهە ب هوزانێن تورکی – کوردی یێن هوزانڤانێن ناڤدارێن کوردو تورك پێك دهێت. ب هیڤیا مفا ژێ بهێته وەرگرتن و ببیتە ژێدەرەك بو پەرتوکخانەیا کوردی و خزمەتا خاندەڤایان بکەت. کاوار معصوم عبدالقادر ماموستایێ ئەدەبیاتان ل زانکویا زاخو ٢٩/٠٩/٢٠٢٢
2020