03010018
College of Humanities
Department of Kurdish Language
Iraqi
2022-01-18
2016-10-26
2013-12-10
ڕهنگڤهدانا شیعهگهریێ د بهرههمێن هۆزانڤانێن مالباتا ئاقتهپهدا
2026-06Language with all different types of its structure has become a source of information in... See more
ثؤختة: ئةظ ظةكؤلينة هةولدانةكة ذبؤ دياركرنا ضةوانى رِادىَ بةرجةستةبوونا سؤزىَ دناظ دةقيَن هؤزانيَدا. هةروةكو ئاشكراية )سؤز( رِةطةزةكىَ سةرةكيية دناظ ثيَكهاتا دةقىَ ئةدةبى ب طشتى و دةقىَ هؤزانىَ ب تايبةتى دا، ئةظ )سؤز( ة دبيتة هةلطرىَ واتايةكا مةزنا دةقى. ئةظ ظةكؤلينة بناظونيشانىَ )رِةنطظةدانا سؤزىَ د هؤزانيَن )بةدرخان سندى(دا( ية، هاتية دابةشكرن بؤسةر دوو بةشان. بةشىَ ئيَكىَ بؤ لايةنىَ تيؤريييَ ظةكؤلينىَ هاتية تةرخانكرن و دناظدا ئاماذة بؤ ثةيوةنديييَ دناظبةرا دةروونناسى و ئةدةبياتيَدا هاتيةكرن و تيَطةه و ثيَكهاتا سؤزىَ هاتية باسكرن. بةشىَ دووىَ بؤ تةوةرىَ ثرِاكتيكيييَ ظةكؤلينىَ هاتية تةرخانكرن و دناظدا هؤزانيَن هؤزانظانيَن ناظبري ذلاييَ دياركرنا سؤزىَ هاتية شرؤظةكرن. ل دوماهيكىَ بؤمة دياربوو كو )فرةسؤزى( دناظ ئةظان هؤزاناندا هةية و دوو جؤريَن سةرةكيييَن سؤزىَ دناظدا هاتينة بةرجةستةكرن دطةل هةبوونا هيَزةكا مةزنا سؤزدارى دناظ هؤزاناندا. ثةيظيَن سةرةكى: سؤز، هؤزان، ئيَش و ئازار، كةسايةتى، دةروونى.
2022-09پوخته: سیمیۆلۆژیا سۆزان وهكى بابهتهكێ گرنگ د ژیانا ئاسایی و ڕۆژانهدا دیاردبیت، كو بویه لایهنهكێ ب بها دناڤ بابهتێن جیاوازدا، بێگومان دهقێن ئهدهبی ب گشتى و هۆزان ب تایبهتى ئێك ژ ئهوان بوارانه یێن كو سیمیۆلۆژیا سۆزان تێدا بهرجهسته دبیت، ئهڤ (سۆز) ه ههلگرێ واتایهكا مهزنا دهقییه، ژبهر ئهڤێ چهندێ مه ب فهر دیت كو ژ ڕوانگهها ڕهخنهیا سیمیۆلۆژیایێ ڤهكۆلین ل دور ئهڤى بابهتى بهێتهكرن، داكو دهلالهتێن نیشانهیێن ساخلهتێن پێكهاتهیێن سۆزدارى(پهرۆشى، خۆمهزنكرن، گلهیی و گازندێ، شانازیكرن) یێ بهێته نیشاندان، دیسان گرنگییا ئهڤێ ڤهكۆلینێ ئهوهكو ههتاكو دهمێ ئهنجامدانا ئهڤێ ڤهكۆلینێ هیچ ڤهكۆلینێن ب ئهڤێ شێوهى نههاتیه كرن د مهیدانا ئهدهبیاتا كوردى ب گشتى و مهیدانا ڕهخنهیا ئهدهبێ كوردى ب تایبهتى، ههر ئهڤ چهنده ژى بویه پالدهرهك بۆ ئهنجامدانا ڤهكۆلینێ لژێر ناڤونیشانێ (سیمیۆلۆژیا سۆزان د دیوانا (وهرنهئهڤینێ)یا هۆزانڤان(سهلمان كوڤلی)دا) یه ، كو ل دویڤ میكانیزمهكا دیاركرى ههر ئێك ژ ساخلهتێن پێكهاتهیێن سۆزدارى (پهرۆشى، خۆمهزنكرن، گلهیی و گازندێ، شانازیكرن) یێ دناڤ ئهڤان دهقێن هۆزانا نویدا هاتینه شرۆڤهكرن. ل ئهڤێرێ شرۆڤهكرنا ههر ئێك ژ ئهوان ساخلهتێن پێكهاتهیێن سۆزدارییێ و نیشاندانا دهلالهتێن ئهوان ب ڕێكا هندهك نیشانه و دهربڕینێن سیمیۆلۆژى د هۆزانا نوییا كوردیدا ل دویڤ ههرسێ جۆرێن سۆزا (حهژێكرن و ڤیانێ، ئێش و ئازار و كهربژێڤهبوونێ، ڤیان و كهربژێڤهبونێ پێكڤه) هاتینه ئهنجامدان، ل دویماهیكێ ب گشتى بۆمه دیاربو كو ژلایهكیڤه (فره سۆزى) د ئهڤان سۆزاندا ههیه و دو جۆرێن سهرهكییێن سۆزێ وهكى (حهژێكرن و ڤیانێ، ئێش و ئازار و كهربژێڤهبونێ) دناڤ ئهواندا هاتینه بهرجهستهكرن دگهل ههبونا هێزهكا مهزنا سۆزدارییێ دناڤ هۆزانێدا، ژلایهكێ دیڤه ساخلهتێن پێكهاتهیا سۆزدارییا گلهیی و گازندێ د ڕێزا ئێكێ دهێت و ساخلهتێن پێكهاتهیا سۆزدارییا پهرۆشى و خۆمهزنكرنێ د ڕێزا دویماهیكێدایه، لهوما ڕێبازا وهسفییا شرۆڤهكارى ڕێبازهكا گونجاى بوو بۆ ئهنجامدانا ڤهكۆلینێ، ههروهسا دهلالهتێن ئهوان هۆزانان زهمینهك بوون بۆ ههلگرتنا ڕامان و هۆزانڤانى بخۆ كو تێدا باسێ بابهتێن (ئهڤینى، نیشتیمانى و نهتهوهیی، جڤاكى) هاتیهكرن. پهیڤێن سهرهكى: سۆز، هۆزان، سیمیۆلۆژیا سۆزان، ساخلهتێن پێكهاتهیێن سۆزدارى، دهروونى، سهلمان كوڤلی.
2022-01ئەڤ ڤ ەك ۆ ل ینە دهربار هى )سالح يوسف ى ئ ێك ژ پ ێشەنگێ ن ه ۆزانا ڕۆمانس یزمێ ل دهڤەرا ب ەهد ينان( يە،كو و هك نمون ەك ژه ۆزانڤان ێن س ەرد همێ خ ۆ ها ت یە و هرگرتن ل ڤێ د هڤەرێ، چونكى دڤ ێ قۆناغ ێدا ه ۆزانڤا نێ ن باشو رێ كوردس تا نێ ب گش تى و ل د هڤەرا بەهد ينان ب تاي ب ەتى مل ب مل ێ ئ ێ ك و دو پشكداربون دو ێ بز اڤ ا ئەد هبیدا ئەوا بناڤێ ڕۆمانس یەتێ،كو بارود ۆخ و ڕهوشا ژيانا وى و هختى ئ ەگەرێ س ەرهك بو ژ بۆ ڤ ێ چەندێ، د همێ ه ۆزان ڤانى ب ش ێو هكێ ا ڕس تەوخۆ يان ن ە ا ڕس تەوخۆ د هربڕ ین ژ بارود ۆخ و بابەتەك دكەت، ئەڤە ژى ژ پ ێخەمەت هندێ كو خواند هڤان چ ێژ هكا تا يبەت د وێ ه ۆزا ن ێد ا ب ب ي ن یت، ب ەلێ ژ ه ە ي ژە ب ێ ژ ین ئ ەڤ بزاڤ ا ئ ەدهبى ل د هڤ ه ۆزان ڤانێ ناڤبرى ژلا یێ ج ۆ ر و بنەما و ناڤ ە رۆكانڤە چارچ وڤ ەكێ تا يبەت هەيە، چونكى گرێداى تا يبەتمەنديا ژيا ر و ژيانا تا يبە ت یا ه ۆزان ڤا ن یە، هەروهسا ه ۆزانڤا ن د گە لك هەلكەفت و د همێ ن گرنگدا ه ۆزان ڤ ەهانديە و ش یاي ە ب بيتە نمونەك ێ باش بۆ و ێنەكرنا وان ڕويدانان و خواند هڤانى ب ۆ خۆ بك ێ شي ت و پالپش تي يا وان بك ەت بگەهنە وان ئارمانجان . گرنگ ي یا ڤێ ڤەك ۆ ل ینێ د ڤێ چ ەندێ دا د ياردب ي ت كو ڤ ەك ۆ ل ینەكا ش یكا ري یە و هند هك ج ۆر و تا يبەتمەندی و ناڤ ە رۆك ێن ڕۆمان س یزميا ئ ەد هبێ كوردى يا د هڤەرا بەهد ينان بخۆڤەدگ ر ي ت ئەڤە ژلايە كیڤە، ژلايەكێ ديڤە ئەڤ ڤ ەك ۆ ل ینە ها ریكارهك ێ باش ە بۆ ه ەر ڤ ەكۆ لرهك كو د بوار ێ ڤ ەك ۆ ل ینا ئەد ه ب یدا ب گش تى و ب تا يبەت ڕ ێبازا ڕ ۆمانسیزمى ه ەولا خۆ دد هت. ك ی ل وش ە: ڕۆمانس یزم ، بنەماي ێن ڕۆمان سیزمى، ه ۆزانا نوى، گ ەش بينى، ڕ هش بي نى.
2019-01ئةظ ظةكؤلينة دةربارةى ( رِؤشنطةرييا فةقىَ قادرىَ هةمةوةندى د ئةدةبىَ كورديدا ) ية، ذبةركو د بياظىَ هزرا نةتةوةيى و نيشتمانى و شؤرِةشطيَرِييَظة فةقىَ قادرىَ هةمةوةند خودان شيانةكا مةزن بو ئةظة ذ لايةكيظة، ذلايةكىَ ديظة هةمة رِةنطييا بارودؤخ و رِةوشا ذيانا وى وةختى يا هؤزانظانىَ ناظبرى تيَدا ذياية بوية ئةطةرىَ سةرةكييا ناظكرنا ظىَ ظةكؤلينىَ. طرنطييا ظىَ ظةكؤلينىَ ذ ظىَ ضةندىَ دا دياردبيت ; ظةكؤلينةكا كارةكى و ميَذويى و شيكاريية ، هةروةسا ئةظ ظةكؤلينة بؤ هةر ظةكؤلةرةكى هاريكارةكا باشة د بوارىَ ظةكؤلينا رِؤشنطةريىَ د ئةدةبىَ كورديدا ب طشتى و ظةكؤلينا ئاستىَ رِةوشةنبيرييا فةقىَ قادرىَ هةمةوةندى ب تايبةتى كاربكةت و هةولا خوة بدةت.
2018-04ئه ڤ ڤه كۆلینه ده رباره ى ڕۆلێ ئیدیۆمێیه د زمانێ ئه ده بیێ هۆزانێن مه لا خه لیلێ مشه ختى دا دناڤبه را هه ردو قۆناغێن كلاسیكى و نویدا ،كو وه كى نمونه ك ژهۆزانڤانێن سه رده مێ خۆ هاتیه وه رگرتن ، چونكى دڤێ قۆناغێدا هۆزانڤانێن باشورێ كوردستانێ ب گشتى مل ب ملێ ئێك و دو پشكداربون دوێ بزاڤێدا ،كو بارودۆخ و ڕه وشا ژیانا وى وه ختى ئه گه رێ سه ره كى بو بۆ ڤێ چه ندێ. گرنگییا ڤێ ڤه كۆلینێ ژ ڤێ چه ندێ دا دیاردبیت كو ڤه كۆلینه كا كاره كییا شیكارییه ئه ڤه ژلایه كى ڤه ، ژلایه كێ دیڤه ئه ڤ ڤه كۆلینه هاریكاره كێ باشه بۆ هه ر ڤه كۆله ره كى كو د هه ردو بوارێن ڤه كۆلینێن زمانى و ئه ده بیدا ب گشتى هه ولاخۆ دده ت.
2016-11ئةظ ظةكؤلينة دةربارةى ( بكارهاتنا فؤلكلؤر و كةلةثورى د هوَزانيَن مةلا خةليلىَ مشةختى دا ) ية. ظةكولين بةحسىَ هةمةجؤرى و هةمة رِةنطييا فؤلكلؤرى دكةت، ديسان كارتيَكرنا بارودؤخ و رِةوشا خراثييا ذيانا وى وةختى يا هؤزانظانىَ ناظبرى و هةر ئةو بارودؤخ ذى هيَظيَنىَ ئةظىَ ضةندىَ بوية . لةوا دياردا فؤلكلؤرى ذى بابةتةكىَ طرنطة د بةرهةميَن ئةدةبى دا ب طشتى و هؤزان ب تايبةتى ، ضونكى فؤلكلؤر ذى جؤرةكىَ ئةدةبى يىَ طرنطة د ئةدةبياتا هةر ميللةتةكى دا ، لةوا ضةوانييا بكارئينانا فؤلكلؤرى ل دةف هؤزانظانى ب شيَوةكىَ تايبةتمةندة ل دويظ كاودان و رةوشا ئةو تيَدا دةرباز بوى. ثيَشةكى: بكارهاتنا فؤلكلؤر و كةلةثورى د هوَزانيَن مةلا خةليلىَ مشةختى دا ئيَك ذ بابةتيَن طرنطة دناظ هؤزانيَن ويدا ، ضونكى زمان شيوازىَ دةربرِينا هؤزانظانية و ضيَدبيت ئةظ شيَوازة ل جه و جظاكةكىَ بؤ جه و جظاكةكا دى جياوازبيت و هةر هؤزانظانةكى تايبةتمةندى ييَن خوة هةنة ذلايىَ شيَوازىَ نظيسينا هؤزانيَظة و بىَ طومان ذ هؤزانظانيَن دى هةمان جظاك يان جظاكةكا دى جياوازة .ئةظ ظةكولينة ذ دو ثشكان ثيَكدهيَت: ثشكا ئيَكىَ ضةمك وثيَناسة و بةشيَن فولكلوَرى وهوَكاريَن بكارئينانا فولكلوَرى د هوَزانيَدا هاتينة بةحس كرن, ثشكا دوىَ (ثراكتيكة)رِةنطظةدانا بةشيَن فولكلوَرى و كةلةثورى د هوَزانيَن مةلا خةليلىَ مشةختى دا.
2016-01ئةظ ظةكؤلينة دةربارةى نامؤييىَ ية دهؤزانيَن مةلا خةليلىَ مشةختى دناظبةرا هةردو قؤناغيَن كلاسيكى و نويدا ،كو وةكى نمونةك ذهؤزانظانيَن سةردةمىَ خؤ هاتية وةرطرتن ، ضونكى دظىَ قؤناغيَدا هؤزانظانيَن باشورىَ كوردستانىَ ب طشتى مل ب ملىَ ئيَك و دو ثشكداربون دوىَ بزاظيَدا ،كو بارودؤخ و رِةوشا خراثييا ذيانا وى وةختى ئةطةرىَ سةرةكى بو بؤ ظىَ ضةندىَ . طرنطييا ظىَ ظةكؤلينىَ ذ ظىَ ضةندىَ دا دياردبيت كو ظةكؤلينةكا كارةكيية و هةمى لايةنيَن ئةوىَ نامؤييىَ بخؤظةدطريت ئةظة ذلايةكى ظة ، ذلايةكىَ ديظة ئةظ ظةكؤلينة هاريكارةكىَ باشة بؤ هةر ظةكؤلةرةكى كو د بوارىَ ظةكؤلينا ئةدةبىَ نامؤيييَ ب طشتى و ظةكؤلينا نامؤييىَ دئةدةبىَ كورديدا ب تايبةتى هةولاخؤ ددةت ، ئةظة ذى ب مةبةستا خزمةتكرن و ثيَشظةبرنا زانستىَ ظةكؤلينا ئةدةبىَ نامؤييىَ ية .
2015-12ئةظ ظةكؤلينة دةربارةى ويَنىَ هونةرى و جؤريَن وى ية د هؤزانيَن مةلا خةليلىَ مشةختى دا، هةمةجؤرى و هةمة رِةنطييا وان ويَنان ب بارودؤخ و رِةوشا خراثييا ذيانا وى وةختى يا هؤزانظانىَ ناظبرى ظة طريَداية و هةر ئةو بارودؤخ ذى هيَظيَنىَ وىَ ضةندىَ بوينة ، لةوما ويَنىَ هونةرى بابةتةكىَ كةظنة د بةرهةميَن ئةدةبى دا ب طشتى و هؤزان ب تايبةتى ، ضونكى دطةل ثةيدابونا هؤزانىَ بابةتىَ ويَنةى ذى ثةيدابوية ، بةلىَ ضاوانييا بكارئينانا وى ل دةظ هؤزانظانىَ جهةكى جياوازة ذ هؤزانظانىَ جهةكىَ دي ل ديف كاودانيَن وى جهى و تايبةتمةندييا وى هؤزانظانى. طرنطييا ظىَ ظةكؤلينىَ ذ ظىَ ضةندىَ دا دياردبيت ; ظةكؤلينةكا كارةكيية و هةمى جؤريَن ويَنىَ هونةرى د هؤزانيَن هؤزانظانىَ ناظبرى دا ب خوةظةدطريت ، هةروةسا ئةظ ظةكؤلينة بؤ هةر ظةكؤلةرةكى هاريكارةكا باشة د بوارىَ ظةكؤلينا ويَنىَ هونةرى د ئةدةبىَ كورديدا ب طشتى و ظةكؤلينا ويَنىَ هونةرى د هوزانا كورديدا ب تايبةتى كاربكةت و هةولا خوة بدةت.
2015-10ئ ڤ ڤ كۆنی نە رببر )لادا ێَ زيب یێ ئبضتێ ڕضت ضبزیێ د ۆْزا ێَ ) ضبنخ ی ضٕف ( دا (ی ، ك ك ك ژ ۆْزا ڤَب ێَ ض رد يێ خۆ بْتی رگرت ، چ كَٕ دڤێ لۆ بَغێذا ۆْزا ڤَب ێَ ببغ رٕێ ك رٕدضتب ێَ ة گػت يم ة يهێ ئێك د پػكذارب د ێٔ بساڤێذا ك ببر دٔۆر ڕ غٔب ژیب بَ خت ئ گ رێ ض ر ك ب بۆ ڤێ چ ذَێ. گر گَییب ڤێ ڤ كۆنی ێُ د ڤێ چ ذَێ دا دیبردبیت ك ڤ كۆنی كب كبر كییب غیكبریی ئ ڤ ژلای ك ڤ ، ژلای كێ دیڤ ئ ڤ ڤ كۆنی بْریكبر كێ ببغ بۆ ر ڤ كۆن ر ك ك د رد ب إرێ ڤ كۆنی ێُ زيب ئ د بیذا ة گػت لٔاخۆ دد ت. د ست اّژ گر گً مبى: زيب ، ئ د ة ، زيب ێَ ئ د ب ، لادا ێَ ڕضت ضبزی ، ۆْزا .ٌ
2015-10ئةدةبيَ نوى
2013ئهڤ ڤهكۆلینه دهربارهى ( لادانێن ڕستهسازی دهۆزانێن (سالح یوسفى) دا ) یه،كو وهكى نمونهك ژهۆزانڤانێن سهردهمێ خۆ هاتیه وهرگرتن ، چونكى دڤێ قۆناغێدا هۆزانڤانێن باشورێ كوردستانێ ب گشتى مل ب ملێ ئێك و دو پشكداربون دوێ بزاڤێدا ،كو بارودۆخ و ڕهوشا ژیانا وى وهختى ئهگهرێ سهرهكى بو بۆ ڤێ چهندێ. گرنگییا ڤێ ڤهكۆلینێ د ڤێ چهندێ دا دیاردبیت كو ڤهكۆلینهكا كارهكییا شیكارییه ئهڤه ژلایهكى ڤه ، ژلایهكێ دیڤه ئهڤ ڤهكۆلینه هاریكارهكێ باشه بۆ ههر ڤهكۆلهرهكى كو د ههردو بوارێن ڤهكۆلینێن زمانى و ئهدهبیدا ب گشتى ههولاخۆ ددهت. دهستهواژه گرنگهكان: زمان ، ئهدهب ، زمانێ ئهدهبى، لادانێن ڕستهسازی ، هۆزان.